.svg){kind=icon}
W obecnych czasach coraz więcej osób doświadcza chronicznego wyczerpania, które ma poważne konsekwencje zdrowotne i w negatywny sposób przekłada się na codzienne funkcjonowanie. Czym różni się zwykłe zmęczenie od chronicznego, jak się objawia i co zrobić, by odzyskać życiową energię?
Czym jest chroniczne zmęczenie?
Zespół przewlekłego zmęczenia (Chronic Fatigue Syndrome, w skrócie CFS) to diagnozowana jednostka chorobowa o wieloczynnikowej etiologii, której głównym objawem jest chroniczne zmęczenie, utrzymujące się przez co najmniej 6 miesięcy i nie ustępujące po odpoczynku. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zapadają na nią najczęściej osoby młode, wykształcone i intensywnie pracujące. Wśród towarzyszących jej objawów występują często bóle mięśni i stawów, zaburzenia snu, problemy z koncentracją, nadwrażliwość na bodźce (hałas, światło) i zawroty głowy.
Szacuje się, że zespół przewlekłego zmęczenia dotyczy od 0,2% do 8% populacji. Różnice w szacunkach są wynikiem stosowania różnych kryteriów diagnostycznych i metodologii badań. Według raportu Instytutu Psychologii Polskiej Akademii Nauk z 2024 roku, aż 66% dorosłych Polaków przyznaje, że przynajmniej czasami odczuwa przewlekłe zmęczenie. Z kolei badanie CBOS z 2023 roku wskazuje, że 67% Polaków doświadcza przemęczenia co najmniej raz w tygodniu, a 28% codziennie.
Przedstawione dane pokazują, jak powszechnym problemem jest długotrwałe zmęczenie, zarówno w postaci diagnozowanego zespołu przewlekłego zmęczenia, jak i chronicznego zmęczenia jako samodzielnego stanu. Warto przy tym zaznaczyć, że wszystkie osoby z CFS doświadczają chronicznego zmęczenia, jednak nie każde chroniczne zmęczenie oznacza CFS. Tym niemniej chroniczne zmęczenie utrudnia codzienne funkcjonowanie, ograniczając zdolność do pracy, nauki i aktywności społecznych.
Przyczyny chronicznego zmęczenia
Zmęczenie jest wynikiem różnorodnych obciążeń, które oddziałują na ludzki organizm. Każdy z nas, wykonując w ciągu dnia szereg określonych czynności, ulega stopniowemu, stale narastającemu procesów i zmęczenia. Kiedy jednak stan ten nie ustępuje mimo odpoczynku, może przyjąć formę chronicznego zmęczenia. Chroniczne zmęczenie ma złożone podłoże obejmujące zarówno czynniki fizyczne i psychiczne, jak również związane ze stylem życia.
Według danych amerykańskiej agencji rządowej Centersfor Disease Control and Prevention (CDC), długotrwałe wyczerpanie może wynikać z zaburzeń w funkcjonowaniu układu odpornościowego, nerwowego i metabolicznego lub być skutkiem infekcji wirusowych lub bakteryjnych. Analiza badań wskazuje także na powiązanie z reakcjami zapalnymi, stresem oksydacyjnym i zaburzeniami w układzie hormonalnym, które regulują gospodarkę energetyczną organizmu. Z kolei, według badań Mayo Clinic i Cleveland Clinic z lat 2023-2024, chroniczne zmęczenie powiązane jest z czynnikami stylu życia – niedoborem snu, nieodpowiednią dietą, brakiem aktywności fizycznej lub jej nadmiarem, a także długotrwałym stresem i przeciążeniem psychicznym.
Wśród innych przyczyn chronicznego zmęczenia są czynniki psychologiczne. Chroniczny stres, perfekcjonizm czy trudności z regulacją emocji mogą nasilać objawy i utrwalać stan zmęczenia. Biorąc pod uwagę liczne dowody naukowe w tym zakresie, chroniczne zmęczenie można postrzegać jako zaburzenie o charakterze biopsychospołecznym, w którym współdziałają ze sobą trzy mechanizmy: biologiczne, emocjonalne i środowiskowe.
Jak pokonać chroniczne zmęczenie?
Do tej pory nie opracowano żadnego leku, który byłby w100% skuteczny w leczeniu chronicznego zmęczenia. Zdaniem ekspertów należy stosować wielowymiarowe podejście obejmujące różne aspekty – działania medyczne, psychologiczne i zmiany w stylu życia. Kluczowa w łagodzeniu objawów jest współpraca z lekarzami, rodziną i przyjaciółmi, a w części przypadków – z psychologami.
Badania zaprezentowane w „Psychological Medicine and Frontiers in Psychiatry” wskazują, że terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest szczególnie skuteczna w przypadku ludzi narażonych na stres, lęk lub cierpiących na depresję. CBT pomaga pacjentom w zrozumieniu własnych ograniczeń, unikaniu nadmiernego wysiłku i wypracowaniu strategii regeneracji organizmu.
Leczenie farmakologiczne jest dość rzadko polecaną metodą, aczkolwiek czasami ma charakter wspomagający. W tym przypadku celem jest redukcja objawów, np. zmniejszanie dolegliwości bólowych, leczenie zaburzeń snu lub depresji.
Aktywność fizyczna, regeneracja i właściwa dieta
Warto podkreślić rolę aktywności fizycznej, która warunkuje funkcjonowanie układu oddechowego, krążenia, trawiennego, hormonalnego itd. Jest ona także ważnym czynnikiem wpływającym na równowagę psychiczną. Według badań CDC, regularne, ale umiarkowane ćwiczenia fizyczne, dostosowane do możliwości pacjenta, mogą poprawić wydolność organizmu, polepszyć nastrój i jakość snu. Ostatni z tych czynników ma z kolei bezpośredni wpływ na poziom energii w ciągu dnia, jak też na zdolność organizmu do regeneracji.
Badania Mayo Clinic i Cleveland Clinic koncentrują się na higienie snu. Eksperci analizowali nie tylko regularny rytm dnia, ale brali pod uwagę czynniki, takie jak ekspozycja na światło niebieskie wieczorem (im mniej, tym lepiej) i stosowanie technik relaksacyjnych (np. medytacja).
Niezwykle ważnym elementem leczenia chronicznego zmęczenia jest właściwa dieta. Naukowcy podkreślają znaczenie odpowiedniego nawodnienia, ograniczenie spożycia przetworzonej żywności i dostarczanie organizmowi składników wspierających funkcje energetyczne (witaminy z grupy B, magnez, żelazo, kwasy omega-3). Wszystkie te elementy – ruch, sen, wsparcie psychiczne i zdrowa dieta – tworzą system regeneracyjny, który nie eliminuje zmęczenia całkowicie, ale może znacząco ograniczyć jego wpływ na codzienne życie i poprawić ogólne samopoczucie.
Kiedy należy udać się do specjalisty?
Zmęczenie jest naturalną reakcją organizmu na stres,niedobór snu czy przeciążenie obowiązkami. Jeśli jest stanem przejściowym, tonie ma powodów do niepokoju. Jeśli jednak trwa nieprzerwanie przez kilkatygodni i nie ustępuje pomimo odpoczynku, wtedy warto skonsultować się zlekarzem.
Specjaliści z CDC i Mayo Clinic podkreślają, by szczególną uwagę zwrócić na sytuacje, w których zmęczenie utrudnia codzienne funkcjonowanie. Częste nieobecności w pracy, wycofanie się z życia towarzyskiego, spadek masy ciała, omdlenia czy długotrwały ból to sygnały, których nie można bagatelizować.
W pierwszej kolejności zaleca się konsultację z lekarzem pierwszego kontaktu, który może zlecić wykonanie badań diagnostycznych(m.in. morfologia, poziom żelaza, hormonów tarczycy czy glukozy). Jeżeli wyniki nie wykażą przyczyn somatycznych, lekarz zaleci dalszą diagnostykę i skieruje pacjenta do innych specjalistów – neurologa, endokrynologa, psychiatry lub psychologa. Wczesne wykrycie problemu jest niezwykle ważne, ponieważ umożliwia skuteczną pomoc w łagodzeniu objawów.
Bibliografia:
1) Dawidowicz A., Eberhardt A., Ronikier A., „Zmęczenie i wypoczynek”, Wiedza Powszechna, 1978.
2) Markus H., „Przewlekłe zmęczenie. Poradnik medycynynaturalnej”, Cedrus Publishing House, 1998.
3) Sapolsky R. M., „Dlaczego zebry nie mają wrzodów?Psychofizjologia stresu”, PWN, 2024.
4) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30850404/
5) https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3170215/
6) https://www.cdc.gov/me-cfs/about/index.html
7) https://www.cdc.gov/me-cfs/about/index.html
8) https://www.mayoclinic.org/symptoms/fatigue/basics/causes/sym-20050894
9) https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chronic-fatigue-syndrome/symptoms-causes/syc-20360490
10) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557676/
11) www.frontiersin.org/journals/psychiatry/articles/10.3389/fpsyt.2023.1120250/full
12) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27229907/
13) https://www.cdc.gov/me-cfs/about/index.html
