.svg){kind=icon}
Komunikacja jest nieodłączną częścią naszej codzienności. Wymieniamy dziesiątki informacji – w pracy, w domu, na ulicy, w Internecie... Jednak komunikacja to nie tylko słowa. To też gesty, mimika, ton głosu, a czasem nawet milczenie. Szczególnie ważne staje się to w relacjach między pokoleniami, gdzie różnice doświadczeń i wartości mogą utrudniać wzajemne zrozumienie. Dowiedz się, jak budować empatię i międzypokoleniowe mosty porozumienia – zwłaszcza w miejscu pracy.
Jak poprawić swoją komunikację?
Zdolność skutecznego komunikowania i porozumiewania się z innymi ma ogromny wpływ na jakość życia danej osoby i budowanie więzi interpersonalnych. Z czego to wynika?
Po pierwsze, nasze życie polega przede wszystkim na spotkaniach z innymi, a te opierają się na umiejętności porozumiewania się. Nie można zbudować relacji rodzinnej, przyjacielskiej czy zawodowej bez mówienia o sobie i zrozumienia tego, co przekazuje nam rozmówca. Zarówno od zakresu, jak i jakości naszej komunikacji zależy trwałość utworzonych przez nas więzi z otoczeniem.
Po drugie, komunikacja to nie tylko przekazywanie informacji. Sposób, w jaki się komunikujemy, odzwierciedla także rodzaj więzi łączącej nas z innymi. To, jak mówimy i jak słuchamy, dużo mówi o naszej postawie wobec rozmówcy. Można wsłuchiwać się w opowieść kogoś tak, że czuje się szanowany i zrozumiany lub wręcz przeciwnie – osądzany i krytykowany.
Po trzecie, nie jest możliwe funkcjonowanie w społeczeństwie bez jakiejkolwiek formy komunikacji. Zawsze, gdy spotykamy się z innym człowiekiem, coś wyrażamy – słowami, swoją postawą, mimiką, spojrzeniem, a czasem nawet milczeniem. Komunikujemy się, chociaż nie zawsze jesteśmy tego w pełni świadomi. Co ciekawe, unikanie kontaktu z innymi może przybierać często niepokojącą formę, jak np. „ciche dni” w związku partnerskim.
Można więc śmiało stwierdzić, że porozumiewamy się za pomocą niemal wszystkiego, co nas otacza. Nikt z nas nie jest w stanie całkowicie uniknąć kontaktu z innymi. Warto także podkreślić, że gdy używamy słowa „komunikacja”, to mamy na myśli nie tylko wymianę informacji, ale również ciągły proces. Nieustannie bowiem nadajemy i odbieramy sygnały, a przeważająca część tej wymiany odbywa się poza naszą świadomością. Co więcej, osoby mające z różnych przyczyn trudności ze szczerym i otwartym mówieniem o swoich przeżyciach, najczęściej posługują się:
• komunikacją niewerbalną – np. gestami, mimiką, postawą ciała czy tonem głosu.
• komunikacją pośrednią – przekazywanie informacji np. za pomocą mediów lub narzędzi pośredniczących, takich jak telefon, komunikator czy e-mail, unikając bezpośredniego kontaktu twarzą w twarz.
Sposób, w jaki odnosimy się do innych, odzwierciedla nasze wnętrze – jeśli ktoś jest agresywny, będzie się komunikował właśnie w taki sposób. W dużej mierze jest to kwestia naszej osobowości, a nie tylko znajomości zasad poprawnej komunikacji. Co to oznacza w praktyce? Jeśli naszym celem jest zmiana błędnych sposobów komunikacji, musimy najpierw zadbać o pozytywną przemianę własnej osobowości. To z kolei jest już wymagającym i trudnym zadaniem. Mimo wszystko warto się go podjąć, by poprawić swoje relacje z otoczeniem, budować silniejsze więzi z bliskimi i w miejscu pracy, a co za tym idzie – zwiększyć jakość własnego życia.
Empatia, czyli sztuka słuchania
Komunikacja międzyludzka opiera się na dwóch kluczowych rolach, które rozmówcy powinni naprzemiennie pełnić. Są to umiejętność mówienia oraz zdolność słuchania tego, co mówi druga osoba. Ks. Marek Drzewiecki w swojej książce „Psychologia porozumiewania się” nieco żartobliwie stwierdza, że istnieją trzy podstawowe warunki, które muszą zostać spełnione, aby nasze sposoby komunikacji były dojrzałe i harmonijne: „Po pierwsze, należy uczyć się słuchać. Po drugie, należy...uczyć się słuchać. Po trzecie, należy... uczyć się słuchać". Paradoksalnie, najważniejszą zdolnością w sztuce komunikacji nie jest mówienie, ale umiejętność uważnego wsłuchiwania się w to, co mówi rozmówca. Oznacza to, że nie można opanować prawidłowego sposobu wyrażania siebie bez wcześniejszej nauki rozumienia innych i tego, co do nas mówią.
Jednocześnie okazuje się, że umiejętność prawidłowego słuchania nie jest tak prosta, jak mogłoby się wydawać. Nie chodzi jedynie o to, by słyszeć, ponieważ do tego wystarczy sprawnie działający narząd słuchu, lecz zdolność słuchania. Uszy dają nam możliwość rejestrowania dochodzących do nas dźwięków. Nie jest to jednak jednoznaczne z tym, że potrafimy wsłuchać się w to, co mówi rozmówca i zrozumieć jego wewnętrzny świat, o którym chce nam opowiedzieć. To jest właśnie silnie powiązane z empatią, czyli terminem, który powinien poznać każdy, kto pragnie budować głębokie relacje i komunikować się w dojrzały sposób.
Empatia to według internetowego słownika języka polskiego PWN „umiejętność wczuwania się w stan wewnętrzny drugiej osoby”. Dlaczego tak bardzo się na niej skupiamy? Ponieważ jest kluczowym elementem skutecznej komunikacji – pozwala lepiej zrozumieć emocje, potrzeby i punkt widzenia rozmówcy. W efekcie sprzyja budowaniu zaufania, unikania konfliktów oraz tworzeniu głębszych relacji międzyludzkich.
Czym różnią się od siebie pokolenia?
Z raportu „Prawda o pokoleniach", zrealizowanego wspólnie przez Ipsos i MullenLowe Media wynika, że wiek stanowi jeden z głównych filtrów, przez który patrzymy na opinie i zachowania ludzi. Podobnie jak wykształcenie czy płeć, wiek pozwala dostrzec pewne wzorce w ludzkich postawach. I chociaż wiek jest ważny, to sam niewiele wyjaśnia – aby w pełni zrozumieć różnorodność ludzkich doświadczeń, konieczne jest spojrzenie na ten czynnik w szerszym kontekście. Tylko traktując wiek jako część większej całości, osadzonej w kontekście społecznym, kulturowym i indywidualnym – będziemy w stanie zrozumieć drugiego człowieka i jego wybory.
W książce „Pokolenia" Jean M. Twege zauważa z kolei, że zawrotne tempo przemian kulturowych sprawia, iż dorastanie w dzisiejszym świecie różni się znacząco od tego w latach 50. i 80. ubiegłego stulecia czy nawet w pierwszej dekadzie XXI wieku. Te zmiany są bardzo wyraźne. Epoka, w której się rodzimy, ma wpływ na nasze zachowania, postawy, cechy osobowości i wartości – oddziałuje silniej niż rodzina.
Zależne od roku urodzenia różnice najłatwiej dostrzec między poszczególnymi pokoleniami. Termin „pokolenie” pierwotnie odnosiło się głównie do relacji rodzinnych – na przykład w kontekście rodziny wielopokoleniowej, do której zaliczali się dziadkowie, rodzice i dzieci. Jednak w ostatnich dziesięcioleciach jego znaczenie poszerzyło się. Obecnie, coraz częściej używa się go w odniesieniu do generacji społecznych, czyli ludzi urodzonych w tym samym okresie, których łączy wspólne tło kulturowe, doświadczenia historyczne czy styl życia charakterystyczny dla danego okresu.
Dzisiejsze Stany Zjednoczone zamieszkuje sześć pokoleń:
1. Pokolenie ciche – do którego zaliczamy osoby urodzone między 1925 a 1945 rokiem.
2. Baby Boomers –czyli pokolenie urodzone w latach 1946-1964.
3. Pokolenie X – czyli osoby urodzone w latach 1965-1979.
4. Milenialsi (pokolenie Y) – urodzeni w latach 1980-1994.
5. Pokolenie Z (znane również jako iGen lub Zoomers), czyli osoby urodzone między 1995 a 2012 rokiem.
6. Pokolenie osób urodzonych po 2013 roku, które jeszcze nie posiada swojej oficjalnej nazwy, choć niektórzy specjaliści z dziedziny marketingu mówią o nim jako „pokoleniu Alfa”.
Warto podkreślić, że pokolenia nie są zjawiskiem zarezerwowanym tylko dla Stanów Zjednoczonych. W wielu innych krajach na świecie obecne są podziały pokoleniowe, choć nieco różnią się z uwagi na specyfikę kulturową. W Polsce wygląda to jednak bardzo podobnie.
Dlaczego w ogóle o tym mówimy? Ponieważ świadomość różnic wynikających z wychowywania się w odmiennych pokoleniach ma znaczenie w zrozumieniu relacji w rodzinie, czy w miejscu pracy (a także zdrowia psychicznego, marketingu czy polityki).
Wiedza na temat wspomnianych różnic kształtuje sposób myślenia, wartości, styl komunikacji i oczekiwania wobec świata. Na przykład w relacjach rodzinnych, świadomość innych podejść do wychowania czy technologii, pozwala lepiej zrozumieć, dlaczego dziadkowie, rodzice i dzieci mogą postrzegać te same sytuacje zupełnie inaczej. W miejscu pracy z kolei pomaga budować porozumienie między młodszymi a starszymi pracownikami, którzy mają różne style pracy, motywacje i podejście do autorytetu.
Jak budować międzypokoleniową empatię i zrozumienie w miejscu pracy?
Budowanie międzypokoleniowej empatii i zrozumienia w miejscu pracy jest nieodzowne w kontekście rosnącej różnorodności wiekowej zespołów, co wynika przede wszystkim z dwóch powodów. Po pierwsze, ze względu na starzenie się społeczeństwa, a po drugie – na zmiany kulturowe zachodzące na rynku pracy.
Pracownicy reprezentujący różne pokolenia – od Baby Boomersów po generację Z – wnoszą do zespołu odmienne wartości, mają różne style pracy, inne potrzeby, a także oczekiwania wobec organizacji. Brak odpowiedniej komunikacji może prowadzić do nieporozumień i konfliktów. Dlatego niezwykle ważne jest stworzenie warunków do wzajemnego zrozumienia. Jak zauważa Agnieszka Stein, autorka publikacji na temat Porozumienia bez Przemocy (PBP) i książki „Komunikacja. Droga do zrozumienia siebie i innych”, empatia to nie tylko okazywanie współczucia, ale przede wszystkim umiejętność aktywnego słuchania, uwzględniającego potrzeby i uczucia drugiej osoby – niezależnie od jej wieku czy życiowego doświadczenia.
Z kolei raporty psychologiczne, takie jak badania Instytutu Gallupa, wskazują, że zespoły zróżnicowane wiekowo mają większe szanse na osiągnięcie lepszych wyników. Warunkiem jest jednak opieranie współpracy na wzajemnym szacunku, zaufaniu i zrozumieniu. To z kolei wymaga chęci, umiejętności komunikacji, ale i ukierunkowanych działań, takich jak stworzenie przestrzeni do międzypokoleniowego dialogu, wdrożenie mentoringu dwukierunkowego (gdzie zarówno starsi, jak i młodsi uczą się od siebie nawzajem), organizowania warsztatów rozwijających kompetencje komunikacyjne i emocjonalne, a także promowanie postawy ciekawości zamiast oceny czy krytyki.
Międzypokoleniowe rytuały w miejscu pracy
Wiemy już, że porozumienie międzypokoleniowe jest możliwe – wystarczy empatia, otwartość i odrobina dobrej woli. Poza tym istnieją pewne rytuały, które warto wprowadzić w miejscu pracy, by łączyć pokolenia. Mowa o regularnych, wspólnych działaniach integracyjnych, które budują relacje i sprzyjają wymianie doświadczeń między pracownikami w różnym wieku.
Mogą to być cotygodniowe spotkania zespołowe lub statusy działowe, podczas których można wymieniać się pomysłami i budować poczucie wspólnoty. Warsztaty i szkolenia, skoncentrowane na komunikacji, rozwoju osobistym czy pracy zespołowej, mają pozytywny wpływ na relacje.
Wiele osób podkreśla, że na lepszą atmosferę w pracy i łączenie pokoleń wpływa także wzajemne uczenie się i dzielenie wiedzą. Mowa o mentoringu międzypokoleniowym, w którym starsi pracownicy wspierają młodszych, a ci z kolei dzielą się świeżymi pomysłami i nowoczesnymi rozwiązaniami.
Bardzo ważne są również codzienne, nieformalne rytuały, takie jak wspólne przerwy na lunch, kawę czy herbatę, które sprzyjają integracji różnych pokoleń. Podobnie świętowanie sukcesów, urodzin, imienin lub witanie nowych pracowników tworzy atmosferę bliskości.
Wymienione rytuały stanowią skuteczny sposób wzmocnienia poczucia przynależności. Jednocześnie stwarzają możliwość otwarcia się na różnorodność, a przede wszystkim budują bardziej zintegrowaną, empatyczną kulturę organizacyjną. Pamiętajmy, że międzypokoleniowa współpraca nie polega na ujednolicaniu, lecz na odnajdywaniu punktów styku. Różnice między ludźmi nie muszą dzielić, a wręcz przeciwnie – mogą wzbogacać. Nawet humor może łączyć zamiast dzielić, jeśli wypływa z życzliwości.
6 zasad komunikacji międzypokoleniowej
Zdaniem autora bestsellerowych pozycji na temat rozwoju osobistego i nawyków skutecznego działania, Stephena Coveya, relacje międzyludzkie można porównać do konta w banku, do którego można dokładać lub z niego zabierać. Każde słowo i gest w kontakcie z druga osobą jest jak wpłata na to konto lub wypłata. Ważne jednak, aby najpierw zgromadzić pewne oszczędności – pozytywne relacje, które będą stanowiły zapas na trudniejsze chwile. Im bardziej wymagająca rozmowa, tym większy zastrzyk optymizmu i dobrej energii, który się przyda w takich sytuacjach.
Rozmowa z drugą osobą jest sposobem na rozwiązywanie problemów i załatwienie rozmaitych spraw, ale także przyczynia się do gromadzenia na swoim koncie relacyjnym środków, które będą potrzebne w trudniejszych sytuacjach. Niektórzy z nas są przekonani, że mówienie miłych rzeczy jest zbędne, a wyrażanie oczywistych faktów zupełnie bezcelowe. Tymczasem Agnieszka Stein zachęca właśnie do takiej komunikacji, ponieważ to skutecznie wzmacnia relację. Osoba, która usłyszy od nas przyjazne słowa, staje się bardziej łagodna i otwarta. Dlaczego zatem nie mielibyśmy mówić takich rzeczy również osobom w pracy?
Poznaj 6 zasad, dzięki którym zadbasz o empatyczną i życzliwą komunikację w swoim zespole:
Po pierwsze – nie bójmy się wypowiadania miłych słów o pozytywnym wydźwięku. Słowa uznania, zamiast oceniania, mają moc budowania relacji niezależnie od wieku. Doceniajmy, a nie narzekajmy. Na przykład, gdy starszy pracownik powie do młodszej koleżanki: „Zaimponowało mi, jak sprawnie ogarnęłaś ten Excel – uczę się od Ciebie”, poczuje się doceniona i najprawdopodobniej odpowie przyjaźnie, np. „Dziękuję, ja z kolei podziwiam, z jakim spokojem prowadzisz trudne rozmowy.”
Po drugie – słuchajmy uważnie, zanim udzielimy odpowiedzi. Przykład? Gdy jeden z pracowników proponuje jakieś rozwiązanie, a drugi kreci głową, mówiąc, że to nie do końca dobry pomysł, warto zapytać: „Powiedz coś więcej na ten temat – co konkretnie chciałbyś tam pokazać? albo „Zastanówmy się, jak możemy połączyć ten pomysł z naszą strategią.”
Po trzecie – używajmy języka, który jest zrozumiały dla odbiorcy. Młodszy kolega, znający się na nowych technologiach, rozmawiając z osobą starszą o kampanii na Instagramie, powinien wyjaśnić wszystko w prosty sposób. Dobrym przykładem będzie Millenials opowiadający o kampanii: „Wrzucimy teaser i zrobimy Q&A na stories. Potem leci boost.” Starszy współpracownik może nie zrozumieć tego komunikatu. Zamiast technicznego żargonu, można powiedzieć: „Najpierw opublikujemy zapowiedź, potem sesję pytań na Instagramie, a później uruchomimy płatną promocję.”
Po czwarte – zamiast generalizować, zadawajmy pytania. Zamiast mówić: „Bo młodzi to zawsze się spieszą…", lepiej zapytać: „Zauważyłem, że lubisz działać szybko. Jak myślisz, co zyska projekt na takim podejściu?” Ciekawość i pytania tworzą przestrzeń do rozmowy.
Po piąte – szanujmy różnice zamiast z nimi walczyć. Okazywanie szacunku dla innego tempa, stylu pracy czy priorytetów jest ważnym elementem porozumienia. Młodsza osoba zazwyczaj działa dynamicznie, szybko reaguje, a starsza funkcjonuje nieco wolniej i potrzebuje więcej czasu na analizę. Można wówczas zasugerować: „Wiem, że lubisz dobrze wszystko przemyśleć – to ważne. Może spróbujemy ustalić termin oddania tego projektu, który odpowiada nam obu?”
Po szóste – postawmy na poczucie humoru i unikajmy uszczypliwości. Żarty w stylu „Bo Ty, to z tej starej szkoły…” nie są śmieszne. Lepiej zabrzmi, jeśli powiemy: „Gdyby połączyć Twoje doświadczenie z naszym chaosem, to bylibyśmy niezniszczalni i trudni do zatrzymania!”
Świadome wspieranie empatii i zrozumienia międzypokoleniowego w organizacjach sprzyja tworzeniu środowiska pracy, w którym każdy pracownik czuje się doceniony, wysłuchany i szanowany. Taka postawa wpływa korzystnie na relacje w zespole, podnosi poczucie dobrostanu oraz zwiększa zaangażowanie, co w efekcie przyczynia się do długoterminowego sukces firmy.
Bibliografia:
1) Ks. Drzewiecki M., Psychologia porozumiewania się, Wydawnictwo Jedność, Kielce, 2000.
2) Internetowy słownik języka polskiego PWN.
3) Stein A., Komunikacja. Droga do zrozumienia siebie i innych, Mamania Grupa Wydawnicza Relacja sp. z o.o., Warszawa, 2024.
4) World Health Organization, Constitution, https://www.who.int/about/governance/constitution, dostęp do strony www: 31.01.2024.
5) https://prawdaopokoleniach.pl/Raport_Prawda_o_Pokoleniach.pdf
6) Twege J. M., Pokolenia, Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot, 2024.
7) Hanson R., Sztuka budowania dobrych relacji. 50 skutecznych strategii. Jak wyrażać swoje potrzeby, rozwiązywać konflikty i dbać o równowagę, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne sp. z o.o., Sopot, 2022.
